Ekonomia a rozwój społeczeństwa

Wpływ gospodarki na rozwój wszystkich dziedzin życia społecznego, jest współczesnemu człowiekowi dobrze znany i oczywisty, natomiast mniej oczywista jest zależność odwrotna, gdzie rozwój gospodarczy zależy w sposób decydujący od rozwoju innych kategorii bytu społecznego[1].

Józef Kossecki

Ekonomia jednostronną teorią rozwoju społecznego

Ekonomia kładzie nacisk tylko na jedną kategorię bytu społeczeństwa, więc jest jednostronną teorią rozwoju społecznego. Tego, co uczy się współcześnie na uczelniach ekonomicznych musi doprowadzić do błędnych wniosków - rozwój społeczeństwa odbywa się w kategorii materialnej (która wspiera rozwój ale nie jest jedynym czynnikiem napędowym). Dzisiejszą ekonomią targają różnego typu ideologie, często służące do sterowania społeczeństwem*. Walka ideologii odbywa się zarówno w samej gospodarce jak i na uczelni, która ma możliwości indoktrynacji studentów. W ekonomii mamy rozdział na różne szkoły, które różnią się metodologią oraz podejściem do postrzegania spraw związanych z gospodarką i jej mechanizmu działania, systemu monetarnego czy też prawa publicznego i prywatnego.

Do jednostronnych teorii rozwoju społecznego zalicza się m.in.:

• ekonomizm
• biologizm
• ideologizm

Natomiast nauka porównawcza o cywilizacjach jest wielostronną teorią rozwoju społecznego. Jednym z jej prekursorów był Feliks Koneczny, który przedstawił tzw. Quincunx cywilizacyjny, na który składa się pięć kategorii bytu (rozwoju) społecznego[2]:

1. Dobro
2. Prawda
3. Piękno
4. Zdrowie
5. Dobrobyt

Jak widać ekonomia kładzie nacisk na kategorię dobrobytu, utożsamiając rozwój społeczeństwa z gospodarką.

Również współczesna siatka pojęciowa funkcjonująca w ogólnym dyskursie, została wprowadzona przez Karola Marksa i dobrze się przyjęła. Związane są z nią takie pojęcia jak kapitalizm, socjalizm, lewica czy prawica są wielkim uproszczeniem. Zamiast tego powinno się wprowadzić siatkę pojęciową w szerszym ujęciu społeczeństw, które dążąc do określonego celu muszą z czasem wytworzyć cywilizację. Wprowadzona przez Feliksa Konecznego oraz Józefa Kosseckiego siatka pojęciowa jest znacznie bardziej diagnostyczna. Wynikiem współczesnego uproszczenia jest sprawna walka ideologiczna w kategoriach ujętych stereotypami i siatką pojęciową co przekłada się na odpowiednie sterowanie społeczeństwem, aby myślało jedynie w adekwatnych kategoriach pojęciowych. Przykładem są czasy PRL-u, gdzie występowały różne systemy sterowania społecznego. Okres ten popularnie został nazwany komunizmem, mimo, że na przestrzeni tego okresu zmieniały się systemy sterowania.

Charakterystyka i opis kategorii bytu

Ad 1) Kategoria dobra

"Należą do niej etyka, prawo oraz wszelka ideologia wytyczająca cele życiu społecznemu".

Ad 2) Kategoria prawdy

"Należy do niej cały system nauki i informacji"

Ad 3) Kategoria piękna

"Obejmuje sztuki piękne i estetykę"

Ad 4) Kategoria zdrowia

"Obejmuje system higieny, medycyny i lecznictwa oraz związane z nimi instytucje społeczne"

Ad 5) Kategoria dobrobytu

"Obejmuje metody, instytucje i działania gospodarcze, systemy ekonomiczne i wszystko to co dotyczy materialnej walki o byt"[3].

"Cywilizacja - jednolity system norm społecznych oraz odpowiadających im postaw i działań określający stosunek danego społeczeństwa do pięciu kategorii bytu społecznego"[4].

Równie ważny jest stosunek cywilizacji do 5 kategorii bytu społecznego[5]:

• Różny stosunek cywilizacji do poszczególnych kategorii bytu społecznego;
• Nie każda cywilizacja jest pełna, to znaczy nie każda obejmuje swymi normami, postawami i działaniami wszystkie 5 kategorii bytu społecznego lub też nie wszystkie dziedziny danej kategorii (np. cywilizacja bramińska nie zawiera kategorii zdrowia; dla bramina życie jest ciężarem dźwiganym za winy popełnione w poprzednim wcieleniu);
• Różna hierarchia poszczególnych kategorii bytu społecznego (w cywilizacji łacińskiej najwyższe miejsce zajmuje kategoria dobra, czyli wszystkie dziedziny życia społecznego podporządkowane są etyce, natomiast w cywilizacji turańskiej mamy prymat czynnika ekonomicznego - prymat kategorii dobrobytu).

Kolejność kategorii wytworów cywilizacyjnych ma znaczenie przy przenoszeniu ich z jednej cywilizacji do drugiej. Najtrudniej jest przenosić wytwory z kategorii dobra i prawdy (kategorie duchowe) a najłatwiej z kategorii dobrobytu i zdrowia (kategorie materialne). Piękno jest kategorią pośrednią.

Najczęściej przeniesienie wytworów z kategorii dobra powoduje "niszczenie wewnętrznej struktury danej cywilizacji". Na przykład system prawny górujący nad etyką w cywilizacji bizantyńskiej, gdzie panuje nadrzędność władzy (biurokracji) nad społeczeństwem, będący realizowany w cywilizacji łacińskiej (gdzie dominuje nadrzędność etyki nad prawem) albo zostanie odrzucony przez społeczeństwo albo z czasem zniszczy wewnętrzną strukturę cywilizacji[6]. Trzeba jeszcze dodać, że taka implementacja nie spowoduje, że cywilizacja łacińska pozostanie bizantyńską, ale będzie dążyć do wytworzenia się cywilizacji turańskiej, która pozbawiona jest jakiejkolwiek etyki a system oparty jest jedynie o samo prawo.

Przeniesienie wytworów z kategorii dobrobytu (czego badaniem zajmuje się ekonomia abstrahując od pozostałych kategorii bytu) "nie narusza struktury celów żadnej cywilizacji". Dobrobyt, nowe technologie implementowane w innych cywilizacjach wprowadzają je na wyższy szczebel rozwoju w obrębie własnej cywilizacji; podnoszą je na wyższy poziom. Dobry przykład pokazuje Kossecki na przykładzie cywilizacji bizantyńskiej Niemiec za czasów III Rzeszy i cywilizacji łacińskiej. Wysoko wykształceni profesorowie medycyny w państwie nazistowskim planowali masowe morderstwa, badania nad wyższością jednej rasy nad drugą czy eugeniką. Równie wysoko wykształceni profesorowie w cywilizacji łacińskiej ze względów etycznych odmawiają podjęcia się przerywania ciąży[7].

Gospodarka i technika decyduje o szczeblu rozwoju danej cywilizacji, ale nie decyduje o jej rodzaju, bowiem rodzaj cywilizacji, wiąże się z celem a nie z techniką gospodarowania[8].

Przykładowo na ekonomii rozwoju wykłada się jak podnieść stopę życiową krajów biednych (według poprawności politycznej - krajów rozwijających się), co jest godne pochwały, ale brakuje analizy jakie jest miejsce ekonomii w 5 kategoriach rozwoju społecznego oraz jak wygląda między nimi współmierność i harmonia. Zależność taką zobaczymy poniżej.

Przykłady współmierności i harmonii między kategoriami bytu społecznego w skrócie:

• Kategoria dobra: "Normy społeczne (...) wartościują postawy i działania ludzkie z punktu widzenia dobra i zła". W każdej cywilizacji jest inny stosunek do etyki. "Zarówno prawo, jak i ideologia społeczna muszą wynikać z etyki, inaczej nie będą miały oparcia w społeczeństwie, ale też z drugiej strony (...) prawo będąc wyrazem mentalności danego społeczeństwa, samo z kolei tworzy, kształtuje i przekształca tę mentalność"[9].

• Kategoria piękna: "Sztuki piękne oddziałują na ludzką podświadomość, urabiając ją w ten sposób, że staje się ona bardziej podatna na przyjmowanie zasadniczych norm społecznych - przede wszystkim etycznych. (...) sztuka z jednej strony odzwierciedla psychikę danego społeczeństwa, a z drugiej strony ja kształtuje. (...) Przewroty społeczne zazwyczaj zaczynają się od przewrotu w dziedzinie sztuki (...). Sztuka oddziałuje na kategorię zdrowia (znaczenie higieniczne i seksualne) oraz rozwijając wyobraźnię wpływa na rozwój nauki (...). W cywilizacji bramińskiej (...) sztuka miała charakter wybitnie erotyczny, była przesycona seksualizmem (...), który zastępował inne rodzaje rozkoszy niedostępne dla ogółu ludności i obezwładniał człowieka, czyniąc go posłusznym władzom państwowym"[10]

• Kategoria zdrowia: "Poglądy i oceny, zmieniają się w zależności, zarówno od rodzaju cywilizacji, jak też od jej rozwoju. W Sparcie zabijano ułomne niemowlęta dla podniesienia zdrowotności społeczeństwa. (...) Rozwój higieny i medycyny, zależy od uprawiania nauk, zwłaszcza biologicznych i medycznych oraz od rozwoju techniki i w ogóle gospodarki, a z drugiej strony uwarunkowana jest również etyką (...). Podniesienie zdrowotności jest niezbędnym warunkiem rozwoju demograficznego, a z kolei rozwój ludnościowy stwarza nowe bodźce do rozwoju ogólno-cywilizacyjnego, zmusza bowiem do szukania nowych metod organizacji społecznej, a poprzez zwiększenie ilości kontaktów międzyludzkich, przyspiesza rozwój jednostek"[11].

• Kategoria dobrobytu: "Rozwój gospodarczy stwarza podstawę rozwoju wszystkich innych kategorii bytu społecznego. Dla kategorii zdrowia tworzy nową technikę służącą do celów leczniczych i przez doskonalenie metod masowej produkcji, przyczynia się do jej rozpowszechnienia (...). Rozwój gospodarczy sprzyja również rozwojowi kategorii dobra. Rozwój etyki staje się możliwy dopiero wówczas, gdy zostają zaspokojone pewne elementarne potrzeby człowieka. (...) Dopiero powyżej pewnego poziomu zaspokojenia podstawowych potrzeb człowieka pojawia się nadwyżka zarówno produktów materialnych, jak i energii społecznej, która może być zużytkowana na różne cele i w tym momencie zaczynają się problemy etyczne - w jaki sposób tę nadwyżkę zużytkować. (...) Natomiast zła, niezrozumiała lub wręcz obca psychice odbiorcy sztuka, drażni go, rozkłada psychicznie, osłabiając przy tym energię gospodarczą[12].

Warunek współmierności to związek i wzajemna zależność wszystkich kategorii bytu społecznego (...) muszą one być urządzone i rozwijać się w tym samym kierunku, to jest według tej samej metody (...) Inaczej wszystko się rozprzęgnie[13].

Więc wyprzedzę pytanie, co jeśli ani socjalizm ani kapitalizm?

-Cywilizacja łacińska.

Rozwój wszystkich pięciu kategorii bytu społecznego w obrębie cywilizacji łacińskiej odbywa się naturalnie. Etyka z czasem staje na coraz wyższym poziomie. To co dziś wydaje nam się etyczne za pewien okres czasu może już okazać się, że była poniżej najnowszych standardów.

"Wszechstronny rozwój jednostki warunkuje równomierny rozwój społeczeństwa we wszystkich dziedzinach bytu, przy czym decydującą rolę gra kategoria dobra. Natomiast rozwój jednostronny, skierowany na przykład tylko w kierunku materialnej walki o byt, powoduje niedorozwój w innych dziedzinach, w konsekwencji na dłuższą metę hamując nawet rozwój materialny"[14].

Stosując starą siatkę pojęciową, socjalizm to system w którym za nic ma się etos pracy. Likwidacja motywacji do pracy powoduje produkcję nędzy[15]. Następuje niewłaściwy rozdział między własnością prywatną a publiczną. Ideologia ta nie wyrosła na korzeniach cywilizacji łacińskiej. Tutaj zostaje stłumiona m.in. kategoria prawdy. Nauka będzie wspierana w ramach tego jak widzi świat ideolog a nie taki jaki być powinien.

Natomiast wolny rynek sprowadza się do dominacji silniejszych nad słabszymi, chodzi tutaj o monopole, które są same w sobie zaprzeczeniem idei wolnego rynku. Dominuje rozwój w obrębie tylko jednej kategorii

bytu społecznego. Przykładem zaniedbanym jest sztuka (kategoria piękna), która zostaje poddana prawom rynkowym. Zysk jest ważniejszy niż rozwój sztuki. Sztuka na najwyższym poziomie jest zbyt kosztowna, więc zaczyna produkować się sztukę na coraz niższym poziomie. Taka sztuka jest tańsza i pozwala na wyższe zyski. W szkołach albo przestaje się jej nauczać, albo nauka jest podporządkowana tak, aby wychowywać ludzi do zachwycania się sztuką na coraz niższym poziomie.

*Sterowanie społeczeństwem - pojęcie używane w kontekście neutralnym

[1] J. Kossecki - Podstawy nowoczesnej nauki porównawczej o cywilizacjach, s.34

[2] Ibidem, s. 15

[3] Ibidem, s. 15

[4] Ibidem, s. 16

[5] Ibidem, s. 18-19

[6] Ibidem, s. 17-18

[7] Ibidem, s. 17

[8] Ibidem, s. 35

[9] Ibidem, s. 20

[10] Ibidem, s. 29-30

[11] Ibidem, s. 31-32

[12] Ibidem, s. 33-35

[13] Ibidem, s. 39

[14] Ibidem, s. 25

[15] Historia marksizmu - rozmowa z Krzysztofem Karoniem (film) - 27 minuta